Kehribar birçok antik yaşam formunu en ince ayrıntısına kadar korumuştur ve güzel bir turuncu değerli taştır. Çinli paleontolog Xing Lida, Myanmar’ın kuzeyindeki bir kehribar pazarını araştırırken, muhtemelen şimdiye kadar bulunan en dikkat çekici kehribar taşı fosiline rastladı. Lida’nın keşfi tam zamanında gerçekleşti, çünkü bu özel kehribar parçası çoktan kabaca şekillendirilmişti ve mücevher olarak kullanılmak üzere satılmak üzereydi.
Current Biology dergisinin geçmiş bir sayısında açıklandığı gibi, bu ünlü örnek 99 milyon yıllık, yarı saydam, yaklaşık kuru bir kayısı büyüklüğünde sarı bir parçadır. Çoğunluğu böcek ve bitki parçalarından oluşan düzinelerce fosilleşmiş kalıntı arasında paleontologları hayrete düşüren bir tanesi var: iyi gelişmiş tüylerin dinozorlarla ilk pozitif ilişkisini temsil eden tüylü bir dinozor kuyruğunun bir inç uzunluğundaki bölümü.
Tüy Kanıtları
Fosilleşmiş kuyruk, küçük, serçe büyüklüğünde, etobur bir dinozor olan bir coelurosaur‘a ait. Olağanüstü derecede korunmuş olması sadece kehribar içinde mümkün olmuştur. Fosillerin çoğu mineral değişimi ya da kalıba dökülme gibi fiziksel süreçlerle oluşurken, kehribar tamamen farklı bir kimyasal süreç olan moleküler polimerizasyon yoluyla oluşur.
Ne kesin bir kimyasal bileşime ne de düzenli bir kristal yapıya sahip olan kehribar bir mineral değil, organik bir mineraloiddir. Kimyasal olarak, kabaca %80 karbon, %10 oksijen, %9 hidrojen ve eser miktarda sülfür ve fosfordan oluşan değişken bir bileşime sahip oksijenli bir hidrokarbondur.
Kehribar, bitkisel kökenli katı veya yarı katı, organik bir hidrokarbon olan ağaç reçinesi olarak ortaya çıkar. Bazı ağaçlar reçineyi öncelikle mantar veya böcek saldırısına karşı bir savunma mekanizması olarak çıkarır. Reçine bileşim ve renk bakımından büyük farklılıklar gösterse de, her zaman organik asitler, şekerler, esterler ve terpenlerin bir karışımıdır; sonuncusu kehribar fosilleşmesinin anahtarı olan bir grup hidrokarbon bileşiğidir.
Kehribar: Anında Fosilleşme
Yeni çıkarılan yumuşak, yapışkan reçine, en uçucu terpenler buharlaştıkça neredeyse anında fosilleşmeye başlar. Ardından, daha az uçucu terpenler yavaşça polimerleşerek uzun moleküler zincirlere bağlanır. Polimerizasyon reçineyi homojenleştirir ve sertleştirirken moleküler yapısını gevşek bir şekilde düzenler.
Ancak kehribara tam olarak dönüşebilmesi için fosilleşmenin anaerobik bir ortamda gerçekleşmesi gerekir. Serbest oksijenden yoksun uzun süreli gömülme koşullarında, reçine ilk olarak kehribar benzeri bir renge sahip fosil altı veya kısmen polimerize bir reçine olan kopale dönüşür. Kopal milyonlarca yıl boyunca anaerobik olarak gömülü kalırsa, terpenler polimerleşmeye devam eder ve sonunda kimyasal olarak kararlı kehribar ortaya çıkar.
İlk gerçek kehribarlar yaklaşık 230 milyon yıl önce ortaya çıkmıştır. Ancak sadece Kretase Dönemi’nde (65 milyon ila 135 milyon yıl önce) reçine çıkaran ağaçlar, büyük miktarlarda kehribarın fosilleşmesi için gerekli reçineyi üretecek kadar bol hale gelmiştir.
Reçinenin Önemi
K ehribar polimerizasyondan oluşmasına rağmen, yaşam formu kalıntılarının fosilleşmesi kuruma ile gerçekleşir. Yapışkanlığı nedeniyle, yeni çıkan ağaç reçinesi çeşitli bitki ve hayvanlar için doğal bir tuzaktır. Bu yaşam formlarının korunabilmesi için reçinenin kapana kısılmış malzemeyi örtecek şekilde katmanlar halinde sürekli olarak sızması, ardından reçinenin higroskopik şekerlerinin suyu çekerek kalıntıları tamamen kurutması ve ayrıntılı, üç boyutlu bir biçimde muhafaza etmesi gerekir.
Kehribar içinde korunmuş olan bu küçük, tüylü coelurosaur kuyruğu şimdi bilim insanları tarafından inceleniyor. Bilgisayarlı tomografi (BT) taramaları kuyrukta sekiz omur olduğunu ortaya çıkarırken, kimyasal analizler de yumuşak dokuda orijinal olarak bulunan kan hemoglobininin bir ayrışma ürünü olan demirli demiri tespit etti. Kehribar ayrıca, yaşayan dinozorun gerçek tüy renklerinin kestane kahvesi ve beyaz olduğunu yüksek bir kesinlik derecesiyle gösteren pigmentasyonu da korumuştur.
